استئارات کلسیم (Calcium Stearate) یک نمک کلسیم از اسید استئاریک است که با فرمول شیمیایی C₃₆H₇₀CaO₄ شناخته می‌شود. این ماده جامد سفید، پودری و آب‌گریز (Hydrophobic) است که از نظر فیزیولوژیکی بی‌خطر (non-toxic) بوده و به‌عنوان یک ترکیب چند منظوره در طیف وسیعی از صنایع کاربرد دارد. نسخه‌ی سبک این ماده، معروف به استئارات کلسیم سبک (Light Grade)، با چگالی کمتر و ساختار نرم‌تر، مخصوص کاربردهایی طراحی شده که نیاز به پخش سریع، روان‌کنندگی و آزادسازی مؤثر دارند.
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی
- جرم مولکولی: 607.02 g/mol
- شکل ظاهری: پودر سفید رنگ
- چگالی ظاهری: کم (مناسب برای توزیع حجمی بالا)
- انحلال‌پذیری: نامحلول در آب و اغلب حلال‌های آلی؛ قابل حل در هیدروکربن‌های کلردار، روغن‌های معدنی و گیاهی و ترکیبات آروماتیک در دمای بالا
ساختار و نحوه تولید
استئارات کلسیم سبک از واکنش بین اسید استئاریک و هیدروکسید کلسیم یا نمک‌های کلسیم تحت شرایط کنترل‌شده در محیط آبی یا آلی تولید می‌شود. کیفیت ماده نهایی به میزان خلوص اسید چرب، نسبت استوکیومتری، نوع حلال و شرایط خشک‌کردن وابسته است.
مزایا و عملکرد
- روان‌کننده مؤثر (Lubricant): به کاهش اصطکاک در فرایندهای مکانیکی و شیمیایی کمک می‌کند.
- عامل آزادکننده قالب (Mold Release Agent): مانع چسبیدن پلیمرها و رزین‌ها به دیواره قالب می‌شود.
- پایدارکننده حرارتی (Thermal Stabilizer): به تثبیت PVC و جلوگیری از تخریب حرارتی کمک می‌کند.
- عامل آب‌گریز (Water Repellent): مانع جذب رطوبت در مواد ساختمانی و پلاستیکی می‌شود.
- افزودنی ضد چسبندگی (Anti-Caking Agent): از کلوخه شدن پودرها در صنایع غذایی و دارویی جلوگیری می‌کند.
کاربردهای تخصصی در صنایع مختلف
1. صنعت پلاستیک PVC و پلی‌اولفین‌ها
استئارات کلسیم سبک به عنوان پایدارکننده حرارتی ثانویه (Secondary Heat Stabilizer) همراه با استئارات روی (Zinc Stearate) در فرمولاسیون PVC سخت و نرم استفاده می‌شود. این ماده از تخریب رنگ، دود کردن و شکنندگی پلیمر جلوگیری می‌کند.
2. صنایع دارویی
در فرایند تولید قرص‌ها، استئارات کلسیم به عنوان روان‌کننده در قالب‌گیری سرد و فشرده‌سازی استفاده می‌شود. همچنین از آن به عنوان عامل ضد کلوخه شدن در فرمول‌های پودری بهره می‌برند.
3. صنعت آرایشی و بهداشتی
در لوازم آرایشی پودری مانند پنکک، سایه چشم و رژگونه، استئارات کلسیم نقش افزودنی ساختاری و جذب‌کننده چربی را ایفا می‌کند. پایداری بالا و خاصیت آب‌گریزی آن به ماندگاری محصول روی پوست کمک می‌کند.
4. صنعت ساختمان
در افزودنی‌های سیمان، ملات خشک و گچ، استئارات کلسیم سبک به عنوان عامل آب‌گریزکننده و افزایش‌دهنده مقاومت در برابر رطوبت و یخ‌زدگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
5. صنایع لاستیک و تایر
این ماده به عنوان نرم‌کننده (Plasticizer) و عامل آزادسازی قالب در تولید لاستیک‌های طبیعی و مصنوعی، به کاهش اصطکاک و افزایش انعطاف‌پذیری کمک می‌کند.
6. کاغذهای ساینده و سنباده‌ای
استئارات کلسیم در تولید کاغذهای سنباده به عنوان روان‌کننده و درزگیر عمل می‌کند تا اصطکاک کنترل‌شده و یکنواخت حاصل شود.
7. صنایع غذایی (در موارد مجاز)
در برخی کشورها، استئارات کلسیم به عنوان افزودنی غذایی مجاز (E470b) در مکمل‌های غذایی، آدامس‌ها و قرص‌ها استفاده می‌شود. البته مصرف آن باید بر اساس استانداردهای ایمنی خاص هر کشور صورت گیرد.
نکات ایمنی و زیست‌محیطی
استئارات کلسیم سبک از نظر ایمنی عمومی بی‌خطر و غیر سمی طبقه‌بندی می‌شود. با این حال، در زمان کار با پودر خشک، استفاده از ماسک برای جلوگیری از استنشاق ذرات ریز توصیه می‌شود. این ماده در آب تجزیه نمی‌شود و خطر زیست‌محیطی خاصی ایجاد نمی‌کند.
بیشتر بخوانید: